Zafer Toprak - Türkiyede Milli İktisat

TRKYEDE MLL KTSAT

1908-1918

Yazan: Zafer Toprak

Yayn haklar: Doan Egmont Yaynclk ve Yapmclk Tic. A..

Bu eserin btn haklar sakldr. Yaynevinden yazl izin alnmadan ksmen veya

tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya edilemez, oaltlamaz ve yaymlanamaz.

Bu kitapta yazm kurallar konusunda yazarn isteklerine bal kalnmtr.

Dijital yayn tarihi : Mart 2014 / ISBN 978-605-09-1371-2

Kapak tasarm: Geray Gener

Doan Egmont Yaynclk ve Yapmclk Tic. A..

19 Mays Cad. Golden Plaza No. 1 Kat 10, 34360 ili - STANBUL

Tel. (212) 373 77 00 / Faks (212) 355 83 16

Trkiyede Milli ktisat

1908-1918

Zafer Toprak

Kitapta uygulanan yazm kurallar

Ana metinde ve dipnotlarda olanaklar lsnde bugnk yazm kurallarn benimsedik. Belgeler blmndeki Osmanlca metinlerde ise ana hatlaryla

Ferit Develliolunun Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgatnn yazm kurallarn uyguladk. Ancak bugn yaygn kullanlan kimi szcklerde yine gnmz

yazm kuramna ncelik tandk.

Nestl st imek vatana hyanettir.

Vatandalar!

Gzlerinizi anz... Memleketimizin latif ve kokulu otlaryla, iekleriyle beslenen koyunlarmzn, ineklerimizin saf ve temiz stleri dururken paramz ecneblere vermeyelim...

Talebe Defteri , sene 1, nmero 8,

29 Austos 1329 (1913) arka kapak

Be paramz bile saknarak, dmanlarmza vermeyelim. Paramz, ticaretimizi, btn memleketimizi onlardan kskanalm. Daima yerli mal kullanalm. Daima bir Trkten, bir Mslmandan alveri etmeye alalm.

Artk aklmz bamza alalm; gzmz aalm; kendi kendimizi aldatmayalm; biraz etrafmz grelim ve dnelim, dnelim, dnelim!

Yoksa, vallah ve billah ve tallah akbetimiz fenadr. Hepimizi esir edecekler, memleketimizi elimizden alacaklar. Uyanalm, artk Trkten, Mslmandan alveri edelim. Bu suretle harekete balarsak mutlaka ve mutlaka kurtulacaz. Vatanmz ve milletimiz bahtiyar olacaktr!

[Parasz datlr] Mslmanlara Mahsus Kurtulmak

Yolu Rica Memlekete, millete kk bir faidesi olur

midiyle yazp masraf ederek bastrdmz ve parasz

olarak dattmz u risalecii alanlar, okuduktan

sonra, yrtp atmasn Kendisi gibi bir Mslmana

versin. Okumak bilenler de, bilmeyenlere okuyup

anlatarak u suretle, kendileri de memleketin hayrna

kk bir hizmet etsin . 1329, s. 32-33.

ttihat ve Terakki Cemiyeti ibtida askere, sonra memurlara istinad etti. Askerin siyasetle itigali doru bir ey olmad, btn cihanca msellem olduundan bundan erge el ekilecei tabiidir. Memurlara gelince onlara hangi frka bol maa ve yksek memuriyet vaad ederse o taraf tercih ettii grlyor. Askerle memura istinad etmenin mahzuru bu suretle anlalnca esnaf cemiyetleri tekili ile onlardan ahz- kuvvet edilmesi dnld. Ve filhakika bu cemiyetlerin bana ikame edilen ktib-i mesuller vastasyle esnaf arzu edilen tarafa imale taht- imkna alndysa da bir kuru kalabalktan ibaret olan esnaf ancak sokak nmayilerinde ie yaramaktadr. u halde ttihat ve Terakki Cemiyeti bunlardan da istifade edemiyor. Binaenaleyh sair memlik-i mtemeddinede olduu gibi memleketimizde de bir burjuva snf meydana getirerek ttihat ve Terakki Cemiyetinin bu snf sayesinde idame-i mevcudiyetine almak icb etmekte ve bu maksatla cemiyet milli irketler tekiline, bir milli banka gdna ve Mslman esnaf ve tccarn birer cemiyet halinde birlemelerine gayret eylemektedir.

ttihat ve Terakki Cemiyeti

stanbul Murahhas

Kemal Bey

Sunu

Bu kitabn ilk basks otuz yl nce, 1982 ylnda yaymland. O gnden bugne II. Merutiyet dnemini kapsayan saysz aratrma, kitap oldu. Trkiyede iktisat tarihi ok yol kat etti. ktisat tarihi paradigmalar kkl dnmlere urad. Bu evrede Trkiyede Milli ktisat nemini yitirmedi. 20. yzyl tarihini ele alan almalarda temel kaynak olarak kitaba srekli gnderme yapld. Zamanla klasik bir bavuru kaynana dnt.

1995te Trkiyede Milli ktisat n kimi blmleri iki ayr kitap olarak yaymland. Bu kitaplar ttihat-Terakki ve Devletilik ve Milli ktisat-Milli Burjuvazi balklarn tayordu. 2003 ylnda, bu kez Trkiyede Milli ktisatn Cihan Harbini kapsayan blmleri kkl deiikliklerle ve zengin bir belge ekiyle ttihat Terakki ve Cihan Harbi Sava Ekonomisi ve Trkiyede Devletilik bal altnda Homer Yaynevinden kt. Ancak tm bu yaynlar farkl birikimleri ve zengin belgelerine ramen, 1982 basksnn kapsayclnda olmad. Bu arada kitabn btn zerinde srekli alld. Otuz yl zarfnda oluan kuramsal birikimi ve tarihsel olgular da kapsayacak ekilde gzden geirildi. Yeni blmler eklendi. Farkl yorumlara gidildi. Kimi blmleri yeniden yazld.

Trkiyede Milli ktisat n ilk basksnn yks, yaymland dnemin zgn nitelii nedeniyle ilgintir. Kitab 1982 ylnda Yurt Yaynlar bast. 12 Eyll ertesi, niversitelerin teye beriye savrulduu bir evrede, Yurt Yaynlar akademik dnyaya gven alayan, saygn bir yaynevi olarak dodu. 1980 darbesinin ardndan niversiteler kmaza girmiti; birok deerli akademisyen 1402lik olmu, niversitelerinden uzaklatrlmt. Akademik yayn ortamnn bundan etkilenmemesi olanakszd. Bu amaz karsnda zkan Tanerin nclnde Ankarada Yurt Yaynclk Anonim irketi kuruldu. On bir kiilik kurucu heyet, niversite mensuplar, sendikaclar ve yaynclardan oluuyordu. Kurucular Ayhan Baaran, Engin Akarl, lhan Tekeli, Muzaffer Sara, Nazar Bym, Nee Bulut, zkan Taner, Reat Kadayflar, Selim lkin, Taha Parla ve Zafer Toprakt. Yurt Yaynlar 80li yllarda akademik alana nemli katklarda bulundu; yank uyandran eserlerin basmn stlendi. Ardndan, on yl sonra 1991de Trkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfnn kuruluunda nemli bir ilev grd. Malvarln Vakfa devrederek gerekli kurulu sermayesini oluturdu.

lk evrede yaymlanacak eser bulmak kolay olmad. 12 Eyll ertesi ou bilim insan kesine ekilmiti; pek ortalkta gzkmek istemiyordu. O srada Mete Tunayn Tek Parti dnemi zerine alt biliniyordu. Daha bir sre tezghnda kalabilecek Tek Parti kitabna resmen el konuldu. Yurt Yaynlarnn ilk kitab olarak Trkiye Cumhuriyetinde Tek-Parti Ynetiminin Kurulmas 1923-1931 balyla 1981 ylnda yaymland. Yurt Yaynlarnn ikinci kitab ise Trkiyede Milli ktisat 1908-1918 oldu.

Trkiyede Milli ktisat yaymlanncaya kadar, Vedat Eldemin almalar dnda, Merutiyetin iktisad yaps zerine pek bir ey yazlmamt. Kede bucakta, o da ngilizce, birka makale vard. 20. yzyl Trkiye siyasal tarihinin kaderini iktisat tarihi de paylayordu. Genellikle 1923 zmir ktisat Kongresi 20. yzyl Trkiye iktisat tarihi yazmnda balang evresini oluturuyordu. Daha ncesi iin ise 1838 Osmanl-ngiliz Ticaret Szlemesi ve 1881 Dyun- Umumiyye krlma noktalaryd. Trkiyede Milli ktisat , bir anlamda Merutiyet ile Cumhuriyet Trkiyesini bartrd. ki dnem arasnda iktisat politikalar balamnda sreklilii vurgulad. Daha dorusu dnya iktisadnn gidiat dorultusunda kresizleme diye bilinen evreyi Trkiye zelinde snam oldu. 20. yzyl Trkiye iktisat tarihinin balangc Trkiyede Milli ktisat ile bundan byle 1908 Jn Trk Devrimine ekiliyordu.

Kitabn yeni bir basksnn gecikmesinin bir nedeni yazarn kimi yorumlarda kararsz oluuydu. Her ne kadar Feroz Ahmad kitap hakknda Bu konuda son sz sylenmitir gibi son derece sitayikr szler sarf etmi olsa da her an yeni malzemelerle karlalyordu. Kimi sorunlarn yeterince akla kavumad kans, kitap zerinde srekli almay gerektirdi.

te yandan, ilk basknn ana omurgas tarih yazclnn evrimi dorultusunda gelitirildi. Milli iktisatn salt Trkiyenin sorunu olmad, 19. yzyl kresellemesinin Cihan Harbi ile, hatta ondan bile nce son bulduu gerei ilk baskda gzden kamt. Bu balamda 1914n dnya leinde nemli bir fay hatt olduu grld. Bata Latin Amerika olmak zere, birok lkede milli iktisatlara geiin yaand 1914-1944 dnemi kresizleme evresi olarak nitelendi. Trkiye de bu srece katlm, ayn dnemde ulus-devleti ina ederken iine kapanmt. te yandan klasik ekonominin salt piyasa gstergeleriyle yetinilmeyerek toplumsal boyutu da gndeme geldi. Trkiyede de itima iktisatn douu bu yllara rastlad. Sosyal devlete ynelik kayglar ekonomiyi de belirler oldu. Sava sonras refah devleti anlaynn ilk nveleri bu tarihlerde ortaya kt.