Melinda Webber - Ka Ngangana Tonu a Hineamaru: He Korero Tuku Iho no Te Tai Tokerau

N te tau 2022 te tnga tuatahi

Auckland University Press

Waipapa Taumata Rau, Pouaka Motuhake 92019

Tmaki Makaurau 1142, Aotearoa

www.aucklanduniversitypress.co.nz

Melinda Webber & Te Kapua OConnor, 2022

Ko te whakamoritanga n Quinton Hita, 2022

ISBN 9781776710980

He mea tautoko n Ng Pae o te Mramatanga, n Creative New Zealand hoki

Kei te ptengi raraunga o Te Puna Mtauranga o Aotearoa te whakarrangi o tnei pukapuka.

Ka tiakina katoatia te manat. Atu i ng take whakamtau tmataiti, i ng take rangahau, i ng take whakaw, i ng take arotake rnei ka whakaaetia i raro i ng here o te Ture Manat, me kaua ttahi whanga o tnei pukapuka e trua, ahakoa phea nei te whakaputa, kia ta whakaaetia r antia e ng kaipupuri i ng mana o te pukapuka nei. Kua whakangia te mana matatika o ng kaituhi.

Te kanohi hihira: Te Kurataiaho Kapea

Te kanohi hmiromiro: Ruth Smith

Te kaitpako kuputohu: Glenys Daley

Te kaihoahoa: Duncan Munro

Te ringa toi: Shane Cotton

Te kaihoahoa mahere: Tim Nolan/Blackant Mapping Solutions

Ko te paiherenga o nei krero m ng tpuna o Te Tai Tokerau e Melinda Webber rua ko Te Kapua OConnor, he tohu i te kaha me te manawanui o ttou tpuna mai rn. Ina mhio ttou ki rtou mahi, ka nui atu te mhio i phea te pnga mai o aua mahi ki te hap, ki te iwi, otir, ki te hua noho o te iwi whnui i te r nei. Mai an i te rau tau 1800, he tomokanga a Te Tai Tokerau m ng iwi o te ao. I runga i tr, me whakarite tikanga hou ng tpuna kia pai ai te noho tahi ki a tauiwi. Ko tahi o aua tikanga, he tikanga mau tonu m ng tini iwi e tae konene mai ana ki konei, tae noa mai ki tnei r. Ko ttahi hautoru o ng iwi katoa o tnei whenua, kei Te Tai Tokerau e noho ana.

E mau tonu nei te h o rtou mahi i runga i te whenua nei i tnei w. e, e tautohetohetia tonutia ana ng krero nei, hoi, ko te mea nui k, m nei krero ka hhonu k atu ai te puna krero m te ptaketanga mai o ttou, ng uri. Ka mrama ttou ki t rtou ao, ka mhio ake ttou me phea te hkoi atu ki mua, me phea hoki ttou ake mahi ng w kei te heke mai.

Kei hapa ttou i tnei t tangata i tnei r, he kaihohou rongo, he kaipara huarahi, he kaihaut, he kaitrangap, he kaingrahu, he kaitorotoro, he kairahi. E hngai tonu ana ki te ao e t nei. K pai ng uri o Te Tai Tokerau, koia an nei ko rtou mahi, hei painga, hei oranga, m te hap, m te iwi, m te motu katoa.

Kia hora te marino

Kia whakapapa pounamu te moana

Kia tere te krohirohi

I mua i t huarahi

Kahurangi Cindy Kiro (Ngpuhi, Ngti Hine, Ngti Kahu) Huitanguru 2022

Koutou kua whetrangitia ki te korowai o Ranginui, n koutou nei krero i waiho mai ki te ao kikokiko nei hei rahi i a mtou, i ng uri o tnei w, i ng tini hap o Te Tai Tokerau nei, moe mai, moe mai, moe mai r i te moenga roa. Ka rere te mihi ki a T Hekenukumaingiwi Phipi, kua ngaro nei. E te tohunga trai waka, nu t ttou kaupapa i whakamnu mai. Noho wairua mai r koe hei tauira m ng whakatupuranga e whai ana i u tapuwae. E kore koe e warewaretia.

E kore e mnehunehu te pmahara ki ng momo rangatira o neher n rtou nei i toro te nukuroa o Te Moana Nui a Kiwa me Papa T Nuku. Ko ng tohu o rtou tapuwae i kkahutia ki runga i te mata o te whenua he taonga, he tapu

I te tuhinga o te pukapuka nei, Ka Ngangana Tonu a Hinemaru, ka waiho nei kupu a T Himi Hnare hei kupu whakamataara i a mua, he tohutohu whakanui i t mua hononga ki mua krero tuku iho, ki mua whenua, ki mua tpuna. Ko te ingoa nei, Ka Ngangana Tonu a Hinemaru he kapo atu i te t mia o Hinemaru i roto i ng whakamtautauranga a te ao nei i a ia. He rangatira ia n tna hap, e ngangana ana na whakaaro kia puwai tana iwi, ka rahi haere mai ia i a rtou i te tuauru ki te rwhiti, he rapu tranga waewae hou m rtou. Ko te kupu ngangana nei, he hopu i te wairua o te ingoa Pkeh o te pukapuka nei, A Fire in the Belly of Hinemaru. He kupu n te wnanga a Wiremu Wihongi. Nna te k, ka ngangana tonu ng whakaaro o ng mtua o Hinemaru, o Torongare rua ko Hauhau, ki te hoki ki t rua kinga. Pr tonu te ngangana o Hinemaru e hia nei ng tau. Hoi, n tna w, ka tau t rtou noho ki ng whenua mmona i Waimio. I muringa mai, ka huri te ingoa o te iwi nei, ko Ngti Hine, he whakamaumaharatanga ki te toa o te wahine nei ki te rahi i a rtou. He tohu whakamaumahara an hoki ki ng tini tpuna whine, puta noa i Te Tai Tokerau, n rtou ng iwi nei i hpai, mai, mai, mai, tae noa mai ki a ttou.

I roto i ng mahi rapu krero nei, ka ruku hhonu atu ki roto i ng krero pnei i ng krero o Hinemaru nei, ka mauria mua ki tua whakarere. Noho tahi ana mua ki a Nukutawhiti i runga i tana waka hourua, i a Ngtokimatawhaorua, mtakitaki haere ana ki ng whet n aua whet a Tpuna m i rahi mai i Hawaiki, tae noa ki Te Hokianganui a Kupe. Ka haere tahi mua ki ng tamatne tekau m toru a raiteuru i rtou kotitinga haerenga. Takoto nei ng tini manga awa, huihui katoa atu ki roto o te awa o Hokianga. Ka tatari manawap mua i a Tmatahina e whiri taura ana e whakawhiti ai tana iwi i Murimotu ki te tuawhenua, e ora ai tana iwi i te taua. Ka rere pnei mai mua e hia rau tau, ka kite i a Pmuka e pupuri ana i te pene i haina ai ia i te pukapuka nei He Whakaputanga o te Rangatiratanga o N Treni i te 28 o ng r o Oketopa, 1835. E rima tau i muri mai, ko Hone Heke Pkai tr e tat atu ana ki Waitangi, hei waitohu tuatahi i te Tiriti o Waitangi i te 6 o ng r o Ppuere, 1840. Torutoru nei ng marama i muri mai an, kei Kaitia, e mtakitaki ana i te wahine rangatira nei, i a Ereonora, e haina ana i taua tiriti an. Ka haina ko ia, ktahi an tahi atu rangatira ka huri mai. Huri haere ana te ao, hoi, e taunga ana ng rangatira o mua kia pr. Ka t ko Rwiri Taiwhanga n Kaikohekohe, ko ia te kaimahi pmu miraka tuatahi. Ka oti i a perahama Taonui tana kawenata e kia nei ko te Mkana Tta (Magna Carta), hei tikanga whakapmau i t ttou tino rangatiratanga. Ka huihui a Te Ruki Kawiti i ana hoa m te whawhai, hei pei i ng hia Pkeh, e toru ng pakanga, i Powhairangi. Ka puta te mhio o Apihai Te Kawau ki te hohou i te rongo i tat ai te noho tahi o te Kwanatanga rua ko Ngti Whtua ki Tmaki Herenga Waka.

Kua rongo k mua i ng ingoa o ng tpuna nei, hoi, ko rtou mahi, horekau. Ko ng krero k i rongo ai mua, ko ng tpuna nei, he iwi tere noa mai ki konei i runga i te kare o te moana, kei te taenga mai, tae muiui mai ana, kua tppaku tata k. Meinga mai ana ki a mua, he iwi mate whawhai ng tpuna nei, kia heke rn te toto, tahi an ka hari. Ka rongo mua i ng krero e mea ana, he mea hoko koretake noa iho ng whenua he kongakonga noa iho te utu. Ko te mea tika k m mua, kia ta noho, kia wahang, kia tuohu te mtenga i roto i nei krero. Me phea hoki? Ko ng tpuna nei e mahi ana i rtou mahi, i kore ai mua e whakaae kia whakapono te taringa ki te krero teka, kia mau anahe ko ng krero twai, kia whakam mua he Mori mua.

I te tau 2016, ka hou mai te whakaaro rapu mtauranga. Ka nui te tini o te pukapuka, tuhinga, krero tawhito, n te ringaringa o te tupuna o Te Tai Tokerau i tuhituhi. Hui tahi atu hoki ki ng tuhinga a mua ake tpuna kei mua an whnau e tiaki ana. Pau atu te hia rau hora, he mtakitaki htaka pouaka whakaata m Te Tai Tokerau. Ka ketungia ng krero kei ng puna mtauranga, whare pupuri taonga, o hea atu, o hea atu, he whakapapa, he krero tuku iho. Me ta ako hoki e mua te mahi a te waiata, karakia, whakatauk, pepeha. Kua tae atu ki ng wnanga o te kinga, wnanga reo Mori, wnanga ttai heke. Ka mutu, kua hoki atu ki mua whnau me aua tini mtauranga, hei whina i a mua ki te ttari i ng krero.